Mazurek Dąbrowskiego został napisany doraźnie dla Polaków walczących u boku Francji. Początkowo nosił tytuł Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. W zależności od warunków politycznych, Polacy zmieniali treść Mazurka. Jego melodia była znienawidzona przez zaborców i z tego powodu nielegalna. Mazurek Dąbrowskiego stał się z czasem polskim hymnem narodowym
Niemiec, Moskal nie osiędzie,
gdy jąwszy pałasza,
hasłem wszystkich zgoda będzie
i ojczyzna nasza– usunięta z części oficjalnej zwrotka oryginalnej pieśni, według rękopisu Józefa Wybickiego
Historia polskiego hymnu narodowego rozpoczyna się niemal natychmiast po trzecim rozbiorze Polski (1795). Powstaje on w roku 1797 w mieście Reggio nell’Emilia w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (w obecnych północnych Włoszech). Słowa na melodię mazura pisze wówczas Józef Wybicki, dawny szambelan króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W walce o wolność dla Rzeczypospolitej
Jest to okres czasu, w którym polscy patrioci szukają sposobu na przywrócenie niepodległości Rzeczypospolitej. Państwem, które najmocniej kontestuje ład europejski, a w szczególności „ład” stworzony przez absolutystyczne rządy trzech zaborców, jest wówczas tylko rewolucyjna Francja. Wybór jest więc prosty – Polacy zaciągają się w szeregi francuskiego wojska. Pod auspicjami jednego z jej generałów, Napoleona Bonaparte, utworzone zostają Polskie Legiony we Włoszech pod wodzą gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Jedną z ważnych motywacji Polaków jest wówczas walka Francji z zaborczą Austrią.
Doraźna potrzeba stworzenia utworu patriotycznego
Słowa do późniejszego hymnu narodowego, zostały napisane przez Józefa Wybickiego doraźnie i na potrzeby wydarzeń jemu współczesnych. Początkowo utwór ten nosił tytuł: „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”, a z czasem dopiero przyjął znaną dzisiaj nazwę Mazurka Dąbrowskiego. Generał Dąbrowski usłyszał pierwszy raz mazurka, kiedy pozdrawiał w Reggio nell’Emilia defilujących przed nim legionistów. Niebawem napisał do Wybickiego: Żołnierze do Twojej pieśni coraz większego gustu nabierają. My ją sobie często nucimy. Z ważnym szacunkiem dla autora, którego przyjacielem nigdy być nie przestanę.
Pieśń upowszechnia się i adaptuje do zmieniających warunków
Pomimo późniejszego niepowodzenia wojennego i upadku Napoleona, pieśń tę śpiewali dalej wszyscy polscy patrioci. W zależności od czasu, zmieniano tekst refrenu i niektórych zwrotek, tak aby dostosować je do aktualnych wydarzeń. Przykładowo w czasie powstania listopadowego popularny był tzw. Mazurek Skrzyneckiego, którego refren brzmiał: Już Skrzynecki nam dowodzi, Już wre walka sroga, Polska wolna się odrodzi, Bo pobijem wroga, natomiast druga zwrotka szła tak: Już car porwał za miecz krwawy, Już krew polska płynie, Lecz lud wolnej broniąc sprawy, Zwycięży lub zginie.
Melodia, której nienawidzą zaborcy
Melodia Mazurka Dąbrowskiego była znienawidzona przez zaborców. Granie jej było zasadniczo zakazane. W trakcie powstania styczniowego, rosyjscy żołnierze wyrzucili na bruk fortepian Chopina z salonu, w którym księżna Sapieżyna zagrała po raz pierwszy Mazurka w Warszawie. Poeta Cyprian Kamil Norwid napisał w odpowiedzi na to, że: Ideał sięgnął bruku. Kolejne dekady pokazały, że hasło pierwszego wersu pierwszej zwrotki: Jeszcze Polska nie zginęła, stało się sloganem patriotycznym dla wielu pokoleń Polaków. W Muzeum Hymnu Narodowego w Bendominie znajduje się kapliczka z ukrytą pozytywką z czasów zaborów, która po nakręceniu gra melodię do Mazurka Dąbrowskiego. Był to swoisty wyraz oporu wobec zaborców, którzy zabraniali wykonywania tego utworu. Mazurek stał się więc prawdziwym symbolem wolności i namacalnym wyrazem polskich dążeń niepodległościowych.
Polski hymn narodowy
Mazurek Dąbrowskiego wszedł z czasem do kanonu oficjalnych polskich pieśni narodowych. O rangę hymnu konkurowały z nim jednak inne utwory, takie jak np. Boże coś Polskę, czy Z Dymem Pożarów. Za tymi dwoma ostatnimi opowiadały się konkretne ugrupowania polityczne, podczas gdy Mazurka śpiewali wszyscy.
Niemal natychmiast, razem z pierwszymi wydaniami płyt gramofonowych, nagrywano na nie również Mazurka Dąbrowskiego. Melodia ta bardzo szybko się rozprzestrzeniała, docierając do szerokiego grona odbiorców. W stulecie napisania utworu przez Józefa Wybickiego w liberalnym zaborze austriackim wydano nawet specjalny album Mazurka wraz z popularnymi do dzisiaj litografiami Juliusza Kossaka. Każda z nich obrazowała inną zwrotkę hymnu. Później nagrania te zostały wykorzystane przez specjalną komisję działającą w II Rzeczypospolitej, której celem było ustalenie pierwotnego brzmienia melodii.
Mając to wszystko na uwadze Mazurek Dąbrowskiego został ustanowiony w dniu 26 lutego 1927 roku oficjalnym hymnem Polski. Jego melodia towarzyszy Polakom do dzisiaj w trakcie najważniejszych wydarzeń o charakterze państwowym lub patriotycznym. W tym roku upłynęła 225. rocznica napisania jego oryginału przez Józefa Wybickiego, a także 95. rocznica ustanowienia go oficjalnym polskim hymnem narodowym.
Mateusz Wesołowski